سازمان دامپزشکی کشور

فناوری نانو در سال‌های اخیر به یکی از پیشران‌های اصلی نوآوری و توسعه صنعتی در ایران تبدیل شده است. نفوذ این فناوری اکنون تقریباً تمام حوزه‌های صنعتی کشور را در بر گرفته و سهم آن در اقتصاد ملی به‌طور پیوسته افزایش یافته است. برای رصد دقیق این روند و پایش مسیر تجاری‌سازی فناوری‌های نانو، ستاد توسعه فناوری‌های نانو و میکرو از سال ۱۳۹۵ برنامه‌ای منظم و مستمر با عنوان «پیمایش بازار محصولات نانو ساخت ایران» را آغاز کرده است. در همان سال، مطالعاتی برای طراحی و تدوین روشی نظام‌مند جهت گردآوری و تحلیل داده‌های مالی شرکت‌های نانویی انجام شد که با الهام از تجارب ملی و بین‌المللی، چارچوبی علمی و منسجم برای سنجش شاخص‌های اقتصادی فناوری نانو در کشور فراهم آورد.

از آن زمان تاکنون نه دوره از این پیمایش در کشور اجرا شده است. هدف این برنامه، تحلیل وضعیت اقتصادی شرکت‌های فعال در حوزه نانو، ارزیابی شاخص‌های اقتصادی سند توسعه فناوری نانو و بررسی روند صادرات محصولات نانویی بوده است. نتایج اولیه دوره نهم پیمایش بازار در سال ۱۴۰۳ به شرح زیر است:

وضعیت بازار و تجاری‌سازی محصولات نانو:

تا پایان سال ۱۴۰۳، ۱۷۳۵ محصول نانو توسط ۴۰۱ شرکت فعال تجاری شده و موفق به دریافت گواهی نانومقیاس از واحد ارزیابی و نظارت ستاد فناوری نانو شده‌اند.

مجموع بازار فروش این محصولات در سال ۱۴۰۳ نزدیک به ۹۷۳ هزار میلیارد ریال (۹۷.۳ همت) بوده که نسبت به سال قبل ۵۷ درصد رشد داشته است. از این بازار، بیش از ۱۰ درصد معادل ۱۸۳ میلیون دلار را صادرات محصولات نانویی تشکیل می‌دهد.

ارزش ارزی بازار فروش محصولات نانوی ساخت ایران بر اساس متوسط روزانه نرخ دلار در سال ۱۴۰۳ حدود ۱۸۰۰ میلیون دلار برآورد شده است.

طی دوره چهار سال گذشته، بازار محصولات نانوی داخلی از ۲۰۰ هزار میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ به ۹۷۳ هزار میلیارد ریال در سال ۱۴۰۳ افزایش یافته که نشان‌دهنده متوسط رشد سالانه ۷۲ درصدی است، رقمی که حدود ۳۱ درصد بالاتر از نرخ تورم سالانه کشور در این مدت بوده است.

سهم صنایع و فناوری‌ها:

سه حوزه صنعتی حمل و نقل، عمران و ساختمان و نانومواد بیشترین سهم را از بازار محصولات نانو داشتند، به‌گونه‌ای که بیش از یک‌چهارم کل بازار محصولات نانوی کشور مربوط به حوزه خودرو و حمل و نقل است.

سه فناوری نانوکامپوزیت، نانوپوشش و نانوکاتالیست بیشترین سهم را در تولید محصولات نانوی کشور دارند.

در حوزه نفت و پتروشیمی، بیش از ۹۰ درصد بازار را نانوکاتالیست‌ها تشکیل می‌دهند. فروش این کاتالیست‌ها نسبت به سال گذشته بیش از ۸۰ درصد افزایش یافته و بیش از ۱۲ درصد کل بازار نانوی سال ۱۴۰۳ را شامل می‌شود.

حدود ۱۵۰ شرکت با حجم فروش نانوی بالای ۱۰۰ میلیارد تومان در کشور فعال هستند که ۹۳ درصد از کل بازار نانو را در اختیار دارند.

همچنین، حدود ۸۰ درصد از کل فروش نانوی سال ۱۴۰۳ مربوط به تنها ۱۵ محصول بوده که هر یک بیش از یک همت (۱۰۰۰ میلیارد تومان) فروش داشته‌اند.

صادرات محصولات نانو:

در سال ۱۴۰۳، حدود ۱۸۳ میلیون دلار از محصولات نانوی ساخت ایران به ۶۳ کشور صادر شده است. کشورهایی مانند عراق، ترکیه، هند، ونزوئلا، پاکستان و روسیه بیشترین سهم را در صادرات محصولات نانویی ایران داشتند، به‌گونه‌ای که بیش از ۷۰ درصد کل صادرات به این کشورها اختصاص یافته است.

تحلیل چند محصول کلیدی:

محصولات نانودارویی طی ۹ سال گذشته حدود ۲۱ هزار میلیارد ریال فروش داشته‌اند که بیش از ۱۲ میلیون دلار آن صادرات بوده و از خروج حدود ۶۳۶ میلیون دلار ارز جلوگیری شده است. تولید این داروها همچنین موجب کاهش هزینه‌های درمان شامل هزینه بیماران، اثرات جانبی روش‌های غیرنانویی و هزینه بیمه‌های درمانی بالغ بر ۵۹۰ میلیون دلار شده است.

نانوکاتالیست‌ها مانند کاتالیست آلومینای فعال، کاتالیست بازیابی سولفور، کاتالیست ریفرمینگ نفتا و متاناسیون، نیاز به واردات از خارج را به شدت کاهش داده‌اند. در سال ۱۴۰۳ بیش از ۲۴ میلیون دلار از این کاتالیست‌ها به روسیه، ترکیه، عراق و ازبکستان صادر شده که حدود سه برابر صادرات سال ۱۴۰۲ است.

استفاده از سامانه نانوحباب در حدود ۱۵۰ هکتار گلخانه آب‌کشتی، ۱۰ استخر پرورش ماهی و چندین تصفیه‌خانه و فاضلاب شهری و صنعتی علاوه بر ایجاد درآمد ۲۵۰۰ میلیارد ریالی برای شرکت‌های تولیدکننده، موجب افزایش ۱۲ درصدی تولید محصولات کشاورزی، افزایش ۱۰۰ درصدی ماهی پرورشی و کاهش ۳۰ تا ۴۰ درصدی مصرف برق در این واحدها شده است. مجموع اثرات اقتصادی این اقدامات طی سه سال گذشته حدود ۳ میلیون دلار برآورد شده است.

آمار اولیه سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که بازار محصولات نانوی ایران در حال رشد پایدار است و محصولات راهبردی مانند نانوداروها و نانوکاتالیست‌ها سهم عمده‌ای در این رشد دارند. صادرات نیز با تمرکز بر کشورهای همسایه و بازارهای هدف افزایش یافته است. گزارش کامل و تحلیلی ستاد توسعه فناوری‌های نانو و میکرو متعاقباً منتشر خواهد شد تا تصویری جامع از وضعیت اقتصادی، صادرات و اثرات فناورانه محصولات نانویی ارائه شود و مسیر برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در این حوزه روشن‌تر گردد.